Bülent BİRİCİK

Ne var ki habere ulaşmak isteyenleri kandırmak, reklamlarla örülü tuzaklar kurmak, dikkat çekmek adına haberle bağdaşmayan alakasız başlıklar kullanmak gibi yöntemler, dijital medya haberciliğinin sorgulanmasına yol açıyor.

Teknolojik gelişmeler, yaşadığımız ülkeyi ve dünyayı anlamada kullandığımız iletişim araçlarının da zamanla değişip, evrilmesine yol açtı. Habere ulaşırken kullandığımız yöntemlerin çağa ayak uydurmasıyla birlikte dijital medya son yıllarda hayatımızın önemli bir parçası haline geldi. İletişim araçlarında dijital dönüşüm baş döndürücü bir hızla yaşanırken, habercilikte dijital dönüşüm ise adeta sınıfta kaldı. İnsanların haber almak, bilgi sahibi olmak gibi en masumane istekleri, bugün geldiğimiz noktada çeşitli “dijital tuzakçılık” yöntemleriyle istismar edilir oldu.

Haber üzerinden para kazanmak veya bir başka deyişle bilgi satmak, yayıncılığın dünya üzerinde varoluşundan bu yana süregelen bir ticari faaliyet. Bunu yapanlara kızmak tabii ki mümkün değil. Ne var ki habere ulaşmak isteyenleri kandırmak, reklamlarla örülü tuzaklar kurmak, haberi saklamak, bir dizi engeli aştıktan sonra ulaşılan bilgi kırıntısını haber gibi sunmak, girilen bir web sitesinden geri tuşuyla bile çıkamamak, okutmak için sosyal medyadan manipülatif başlıklarla haberi anonslamak ve dikkat çekmek adına haberle bağdaşmayan alakasız başlıklar kullanmak gibi çeşitli yöntemler dijital medya haberciliğinin yoğun bir şekilde sorgulanmasına yol açıyor.

Durum böyle olunca haberlerdeki dijital tuzakları aşabilmek ve başlıkta sunulanın aslında ne olduğunu anlayabilmek için adeta ‘dijital medyayı anlama kılavuzu’na ihtiyaç duyuluyor.
Bugün geldiğimiz noktada küçük bir domain ve hosting masrafı ile siz de bir web sitesi kurabilir, bir haber ajansıyla anlaşma yaparak onların özel yazılımları sayesinde sitenize haber girme telaşı yaşamadan siz de dijital yayıncılık yapabilirsiniz. Şansınız varsa ilişkileriniz sayesinde bazı manevralar yaparak para da kazanabilirsiniz. Alın size dijital dönüşüm… Teknoloji çağında böyle bir habercilik, böyle bir anlayış…

Habercilik mi tık avcılığı mı?
Kendisini medyada amiral gemisi olarak nitelendiren bir gazetenin web sitesinden sadece bir gün içinde alıntıladığım bazı örnekler habercilikte gelinen noktayı anlatmaya yetecektir sanırım. İlk örnek haberimiz ana sayfada “Geri Sayım Başladı” başlığı ve “Tarihe geçecek 340 kişi” spotuyla veriliyor. İnsan önce düşünüyor “Acaba tarihe geçecek bu 340 kişi kim ve nasıl tarihe geçecekler?” diye… Bir insan ne yapmalı ki tarihe geçsin? Tıklayınca anlıyorsunuz ki meğer bu 340 kişi İstanbul’un yeni havalimanından uçarak Ankara’ya gidecek kişilermiş. İçinizde çocuksu bir sevinçle, haberi galeri yapmadıklarına sevinerek tıklıyorsunuz geri tuşuna.

Aynı günden bir başka örnek… Başlıkta “Tuvalete Bunu Yazdı”, spotta ise ”Görenler kahkaha attı” yazıyor. Ana sayfadaki görselde o yazı blurlanarak paylaşılmış. Yani, haberi tasarlayan kişi (haberci demeye dilim varmıyor) devamını okumak için iç sayfalara girmeniz konusunda size havuç vermiş. İçinizdeki ses “Tıkla da biraz da sen kahkaha atarak günün stresini üzerinden at” diyor ama nafile… Duvar ve kamyon arkası yazılarından oluşan 40 sayfalık galeri sizi bekliyor. Merakınızın kurbanı olup, başlıyorsunuz tıklamaya ve daha üçüncü sayfaya gelemeden pop-up reklamlar size “Dur bakalım, önce buraya tıkla, sonra gülmeye devam edersin” mealinde önünüze set çekiyor. Siz sayfaları tıkladıkça etrafınızda sağlı sollu, altlı üstlü reklamlar reklamlar…

Bir de haber sitelerinde “Bugün telefonu açın bunu yapın” ya da “Bugün bedava oldu mutlaka indirin” başlığıyla sunulan galeriler var ki siz tıkladıkça dağ fare doğuruyor, telefonunu alıp yere çalasınız geliyor.

Haber sitelerinde sıkça karşılaşılan haber tuzaklarından biri de üç nokta haberciliği… İşte size örnek: “Bakan açıkladı, emeklilikte yaşa takılanlar…” Siz de o yaşa takılanlardansanız ve üç noktadan sonrasını öğrenmek istiyorsanız sizi 20-30 sayfalık bir galeri bekliyor olabilir. Galeride bir bakıyorsunuz sayfa sayfa önce emeklilikte yaşa takılanlarla ilgili hangi yetkililerin o güne dek neler söylediği anlatılıyor, en sonda ise Sayın Bakan’ın emeklilikte yaşa takılanlarla ilgili asıl söylediği. Meğer ilgili Bakan “Emeklilikte yaşa takılanlar ile ilgili alınan yeni bir karar yok!” demiş. Galerinin 25’inci sayfasında gerçek bilgiye ulaşabilirken, habere giden yoldaki tüm tuzakları bir bir aşmanın mutluluğuna da erişiyorsunuz.

Habercilik tık avcılığından soyutlanabilir mi?
Dijital medya yayıncılığının ‘tık avcılığına dayanan habercilik anlayışı’ bugün dijital yayıncılığın en önemli sorunlarından birisi olarak karşımıza çıkıyor. Geleneksel medyadaki tiraj ve tiraja paralel giden reklamveren refleksi sorununu, günümüzde dijital yayıncılık yapanlar ‘gösterim’ ve ‘tıklanma’ sayısı kaygılarıyla yaşıyor. Doğal olarak reklamverenler de teveccühünü daha çok gösterim yapan ve daha çok tıklanan web sitelerinden yana gösteriyor. Tüm bu olumsuzluklara rağmen yazılı basınla ilgili yerleşik alışkanlıkların günümüzde hızla terk edildiğini de gözlemliyoruz.

Çünkü dijital medya, haber verme hızında gazeteleri geride bırakıyor. Ayrıca mobil telefon, tablet ve bilgisayarlarla dijital medyaya bedel ödemeden kolayca ulaşılabiliyor. Birkaç hamle ile kentinizde, ülkenizde, dünyada olan bitenden kolayca haberdar olabiliyorsunuz. Dijital tuzakçılık, bilgi kirliliği, dezenformasyon, manipülasyon, okuyucuyu aptal yerine koyma gibi kötü alışkanlıklarını geride bırakması durumunda dijital medyayı gelecekte güzel günlerin beklediğini söyleyebiliriz. Beklenen bu güzel günlerin; dijital medya haberciliğinin yasal zemine oturtulması, dijital medya yayıncılarının kendi muhabir kadrolarını oluşturması, doğru- güvenilir-özgün içerik üretmeleri, kendi otokontrol sistemlerini kurmaları ve her şeyden önemlisi de kopyala yapıştır kolaycılığından kurtulma gibi bir dizi olgunlaşma aşamasını geçmeden gelmesini beklemek ise sanırım biraz hayalcilik olacak.