Hüseyin MOVİT

 DİLİN ÖNEMİ
Konfüçyüs’e sormuşlar: "Bir ülkeyi yönetmeye çağrılsaydınız ilk olarak ne yapardınız?
Büyük düşünür şöyle karşılık verir: "Hiç şüphesiz dilini gözden geçirmek olurdu.
Dinleyenlerin meraklı bakışları karşısında sözlerine devam eder: "Çünkü dil kusurlu ise, kelimeler düşünceyi iyi ifade edemez. Düşünce iyi ifade edilmezse, vazife ve hizmetler gerektiği gibi yapılamaz. Vazife ve hizmetin gerektiği şekilde yapılmadığı yerlerde âdet, kaide ve kültür bozulur. Âdet, kaide ve kültür bozulursa adalet yanlış yollara sapar. Adalet yoldan çıkarsa, şaşkınlık içine düşen halk ne yapacağını, işin nereye varacağını bilmez. İşte bunun içindir ki, hiçbir şey dil kadar önemli değildir.”

DERSİMİZ TARİH
Bizans, 1391'de Ankara'da mıydı?
Efendim, 19.09.2006 günlü Radikal'in 11, sayfasında kendisine yer
buldurulup Ali Murat Yel tarafından da kaleme alınan "Papa'ya aynı
düzeyde yanıt verilmeli" başlıklı yazıdan öğrendiğimize göre Papa XVI.
Benediktus'ca nakledilmesi İslâm dünyasını karıştıran sözleri, Bizans
İmparatoru II. Manuel 1391 yılında İmparatorluğun Ankara
yakınlarındaki kışlık kampında sarf etmişmiş.

Evet, malumat bu yönde ama söz konusu malumat alınıp kabullenildiğinde
tarih bilenlerin, "İyi ama o yıllarda Bizans'ın egemenlik alanı
İstanbul ve yakın çevresiyle sınırlıydı. Egemenlik alanı İstanbul ve
yakın çevresiyle sınırlı bulunan bir imparatorluğun nasıl olur da
Ankara yakınlarındaki bir kışlık kampının mevcudiyetinden söz
edilebilir?" şeklindeki bir sorusuyla karşılaşılması kaçınılmaz bir
hâl alacaktır. Gerçekten de 1391'de Bizans'ın Ankara yakınlarında bir
kışlık kampı yoktur ve sözünü ettiğimiz durumla ilgili hakikat ise
şöyledir:

İmparator V. İoannes öldüğünde Bizans tahtına vâris olabilecek
durumdaki V. İoannes'in oğlu Manuel'le onun yeğeni İoannes Bursa'da ve
de Yıldırım'ın elinde rehin durumundaydı. Manuel, babasının ölüm
haberini alır almaz, aradan, durumu yeğeni İoannes'in öğrenmesine
yetecek zamanın geçmesine fırsat bırakmadan Osmanlı ordugâhından kaçıp
İstanbul'a gitti ve "II. Manuel" adıyla Bizans tahtına çıktı. Tahta
çıkışının üzerinden üç ay geçmişti ki Yıldırım'dan, merkezî
Anadolu'yla Karadeniz'de Sinop ve Kastamonu'ya düzenlenecek bir sefere
katılma çağrısı aldığından Annesi Elena'yı İstanbul'da yerine "naibe"
olarak bırakıp 8 Haziran 1391'de Osmanlı ordusuna katılmak üzere
kentten ayrıldı. II. Manuel'in Osmanlı ordusuyla birlikteliği bir yıl
sürdü ve bu birlikteliğin bir bölümünde de Ankara'da rahat içinde
yaşadı ki Müslüman bir din adamıyla yaptığı o mezkûr konuşmayı da işte
bu Ankara'da geçirdiği rahatlık döneminde gerçekleştirdi. Yani II.
Manuel, son günlerde gündeme getirilen konuşmayı Bizans'ın kışlık
kampında değil, Osmanlı ordusunun içinde bulunduğu bir sırada yaptı.

Tarih bilimi, konuya ilişkin şekilde böyle diyor ve entelektüellerin
okuduğu bir gazete konumundaki Radikal de yapmaması gereken bir
hatanın altını imzalayarak okurlarına yanlış bilgi aktarıyor.
Yakıştıramadık doğrusu

NEYMİŞ?
Önce haberi hatırlayalım... 19 Temmuz 2018'deki VATAN Spor'un manşetinde, Ersun Yanal'ın ağzından şu haber vardı:
"2000-2001 sezonundaki G.Saray-A.Gücü maçından sonra, bir taksi şoförü takımın malzemecisine 'Bunu size F.Bahçeli yönetici ... yolladı' diyerek bir çanta bıraktı. Biz maçı 2-1 kazandığımız için F.Bahçe şampiyonluk yolunda büyük avantaj sağlamıştı. Çantayı açtık, içinden tam 300 bin dolar teşvik primi çıktı. Bu parayı oyunculara ve kulüp çalışanlarına eşit bir biçimde dağıttım." (Tayfun Bayındır, Vatan, 24.07.2006)

DERSİMİZ TÜRKÇE
Müge Anlı, deyim ve atasözlerini bozmakta çok usta:
- 'Aranız limoni mi?' demek varken 'Aranız biraz nane limon mu yani?'
- Bindiği gemiden kaybolan kaptanla ilgili araştırma yapan Müge Anlı, kaptanın eşine 'Durun bakalım, çıkmayan candan ümit kesilmez.'
- 'Battı balık yan gider' demek varken de 'Yattı balık yan gider' diyor!

USTADAN
Yıllar sonra öğrendim ki; bağırıp çağırmana gerek yok! Sesini duymak isteyene bir fısıltın yeter. Farid Farjad

USTADAN
İnsan yaşadıkça anlıyor ki, kendi kayığını kendin çekmezsen, bir yerlere gidemiyorsun. Catherine Hepburn

USTADAN
Dersimiz Türkçe/Medyanın dili
* Müge Anlı: Tam 11 senedir Adli Tıbb'a demiyor, Adli Tıpa diyo, -şişe tıpası-.
Aynı süreçte muhatap da diyemiyor, muhattapı kullanıyor.
* TRT Haber Merkezi: "İla" edatı kullanıldıktan sonra arasında denilmeyeceğinden haberleri yok.
Yanlış: Hava sıcaklığı 5 ila 10 derece arasında artacak.
Doğru: Hava sıcaklığı 5 ila 10 derece artacak.
* TRT Radyo 1: Sevda Türkeri, 26 ila 35. kilometreleri arasında...
(Kaynak Yeniçağ: Kara mizah gibi... - Burhan AYERİ)

KISA KISA
* Fatma Barbarosoğlu, Yeni Şafak, 28.11.2018: "Sorunlarımızı birebir kapsıyor olması..."
- "Birebir"in anlamı "etkisi kesin"dir. Kullanılması gereken belirteç "bire bir"dir
- Present perfect continuous (progressive) haber kipinin Türkçesi: kapsıyor olması garabeti.

* Yüksel Aytuğ, Sabah/Günaydın, 03.10.2018: "Öyküsü Oscarlık“, "Antalya'ya gelen iki Oscarlı yönetmen Asghar Farhadi..."
Özgün şekliyle yazılan yabancı kelimeye Türkçe ek ulandığında arasına kesme işareti konur.
Doğru yazım: Oscar'lık, Oscar'lı...

* Hıncal Uluç, Sabah, 25.09.2018: "Dünyanın ilk kilisesi Saint Pierre Hatay'dadır. Papalık bu kiliseyi, haç yeri ilan etmiştir."
Hıncal Uluç bu kere de "haç" ile hac"ı karıştırmış!

* ibrahim Tenekeci, Yeni Şafak, 26.09.2015: "İlhami Bekir Tez Trablus, Yakup Kadri Karaosmanoğlu Kahire, Sabahattin Ali Gümülcine, Yahya Kemal Üsküp doğumludur."
Trablus da hangi Trablus. Bilindiği gibi iki Trablus ver biri Trablusgarp diğeri Trablusşam...
Hangisi?

* Yüksel Aytuğ, Sabah/Günaydın, 26.09.2018: "Diziden kim ayrılsa içim burulurdu."
Yüksel Aytuğ, burkulmak yerine burulmak kelimesini kullanmış
Burkulmak: Gönlü kırılmak, üzülmek.
Burulmak: (mide, bağırsak) Ağrımak, sancımak.

BUGÜN TÜRKÇE İÇİN NE YAPTINIZ?

Saygılarımla,
Hüseyin Movit
Türkçe Gönüllüleri-Dil İzleme Grubu Kurucu Başkanı/Eleştirmen